Hoe werkt het vernieuwde Teletekst? - De NOS over het gloednieuwe, oude systeem (2024)

Het iconische Teletekst, diep geworteld in het hoofdkantoor van de NOS op het Media Park in Hilversum, maakt een vast onderdeel uit van de nieuwsvoorziening van de Nederlandse Omroep Stichting en daarmee van Nederland. Het nieuws- en communicatiemedium is sinds mensenheugenis onveranderd gebleven. Maar deze onveranderende aard is vooral op visueel vlak van toepassing, want achter de schermen heeft de NOS zo'n beetje alles aan het teletekstsysteem opnieuw gebouwd. Sinds november van 2023 is de NOS overgestapt van het oorspronkelijke, intussen archaïsche Cyclone, naar een volledig nieuw systeem.

Tweakers sprak op het NOS-hoofdkantoor met Ferry Kesselaar, hoofd van de afdeling Productie, Technologie, Innovatie & Inkoop, en met Remy Hersbach, Rob van der Zwet en Tim de Groot, drie ontwikkelaars met gespecialiseerde kennis over het nieuwe teletekstsysteem. Als er één ding uit dat gesprek duidelijk werd, is het wel dat de NOS verrassend veel werk heeft gestoken in het backwards engineeren van een medium dat er verraderlijk eenvoudig uitziet. Het proces was dat absoluut niet.

Oud medium, veel gebruikers

Menig Nederlander zal Teletekst als een ouderwets medium zien, aangezien de dienst in de jaren 80 in Europa geïntroduceerd werd en sindsdien niet veranderde. In veel landen is het teletekstsysteem intussen uit de lucht gehaald. De NOS had daarentegen een duidelijke reden om het medium niet alleen te blijven ondersteunen, maar zelfs onder de motorkap volledig te updaten.

Kesselaar legt uit: "Voordat we aan dit project begonnen, hebben we onderzoek gedaan naar hoeveel mensen Teletekst nog gebruiken. Daaruit kwam duidelijk naar voren dat de dienst enkele miljoenen mensen per week bereikt via tv-schermen en nog eens 800.000 gebruikers per dag via de app. Zolang de dienst nog op deze schaal gebruikt wordt, is het voor ons nuttig om het te blijven ondersteunen. Sterker nog, we zouden imagoschade lijden als we ermee zouden stoppen."

Een van de ontwikkelaars onderstreept dit met een anekdote: "Ooit werd ik om half 5 's morgens wakker gebeld door een schipper die klaagde dat de waterstand van de Waal nog niet op Teletekst stond." Er zijn volgens hem dan ook verschillende sectoren, waaronder de binnenvaart en luchtvaart, waar Teletekst een zeer belangrijke informatiebron is. Onder meer Schiphol, het KNMI, het RIVM en de ANWB leveren informatie aan, wat vervolgens via de informatiedienst verspreid wordt.

Tijd om te upgraden

Oorspronkelijk werd deze informatie verwerkt in het kant-en-klare Cyclone-systeem voor teletekstdiensten. Dit product werd in de jaren 80 geïntroduceerd en was tot ver in 2023 het systeem dat Teletekst in Nederland mogelijk maakte. Maar het beveiligen van dit systeem was niet gemakkelijk, zo stellen de ontwikkelaars. "Cyclone, een systeem op basis van een 16bit- en 32bit-architectuur, draaide de afgelopen decennia op een lokale server op basis van Windows 2003. Die server moet met een firewall afgeschermd worden en de verschillende segmenten van dat netwerk moeten via een vlan benaderd worden. Er werd ook regelmatig een penetratietest op die constructie losgelaten, maar het geheel bleef lastig te beveiligen." Intussen is het vernieuwde 64bit-teletekstsysteem volledig virtueel gemaakt en draait de software op een interne cloudomgeving.

In het verlengde daarvan spreken de heren over de uitdagingen met compatibiliteit met allerlei 'nieuwe' apparaten. Hoewel Teletekst oorspronkelijk alleen met het televisiesignaal werd meegestuurd, is de dienst in de afgelopen veertig jaar voor allerlei andere apparaten uitgebracht terwijl het onderliggende systeem hetzelfde bleef; dat kan problemen opleveren.

Er blijkt daarnaast ook een hele praktische reden te zijn om Cyclone te vervangen, zo stelt Kesselaar: "Er zijn nauwelijks meer mensen beschikbaar met gespecialiseerde kennis over het Cyclone-systeem. We moesten de laatste jaren zelfs soms aanspraak maken op een gepensioneerde Engelse ontwikkelaar om Teletekst draaiende te kunnen houden. Daar zat hij natuurlijk ook niet meer op te wachten."

De druppel die de emmer deed overlopen, was een recente Windows-update. "Een vereist encryptieprotocol voor een verbinding met de server werd na de update niet meer ondersteund", zo leggen de ontwikkelaars uit. De update moest teruggedraaid worden om Teletekst werkende te houden en legde het sluimerende fundamentele probleem met het oude systeem bloot.

De update van het Cyclone-systeem naar een virtuele omgeving veranderde alles. Althans, achter de schermen, want aan het kenmerkende, minimalistische eindproduct veranderde niets. Het contentsysteem werd nagebouwd om oude formats te ondersteunen, maar dit gebeurt niet meer via Cyclone, maar in de nieuwe eigen omgeving. De heren zijn het er unaniem over eens dat het ontzettend veel werk kostte om het oude, vertrouwde Teletekst te backwards engineeren. Voor de gebruiker mocht er namelijk niets veranderen, terwijl achter de schermen zo'n beetje alles op de schop moest. Kesselaar zegt lachend: "Het is verrassend moeilijk om iets gloednieuws er oud uit te laten zien."

Keten van formats

Voor het overzetten van het lokale Cyclone-systeem naar een digitale omgeving in de cloud werd de hulp van een externe ontwikkelaar ingeschakeld. Het betreffende, niet nader beschreven bedrijf, heeft de conversie gemaakt van het oude Cyclone naar het huidige systeem van de NOS; dat hadden ze al eens eerder gedaan voor een andere klant. Het contentmanagementsysteem is ook door hen ontwikkeld.

De ontwikkelaars lichten toe: "Cyclone had een eigen applicatie en gebruikte het ingewikkelde EP1-tekstformaat en de Tcl-programmeertaal voor de overdracht van informatie; dat moet nog steeds ondersteund worden. Maar intussen worden bestanden in het JSON-formaat opgeslagen."

De keten van verschillende formaten voor de publicatie van een teletekstbericht onderstreept wellicht het beste hoe het nieuwe en het oude in elkaar overlopen. Externe partijen, waaronder de Nederlandse weerdienst en het RIVM, leveren gegevens aan in XML- of EP1-formaat. Dit wordt geconverteerd naar JSON om opgeslagen te worden in het cms. Afhankelijk van het berichttype wordt het JSON-bestand eventueel gemerged met een template. Afhankelijk van het doelmedium wordt het formaat vervolgens weer geconverteerd. Voor publicatie via het tv-signaal wordt JSON weer omgezet naar EP1, terwijl bijvoorbeeld TekstTV en verschillende 'tickertapes' een bestand in XML vereisen. Dit zijn respectievelijk een automatische nieuwsrubriek van Teletekst-berichten en bewegende kaders met nieuws die over het beeld bewegen.

Om het nog ingewikkelder te maken, moet het signaal ook compatibel blijven met de verschillende omgevingen van kabelaars en providers. Deze bedrijven zouden soms met verschillende standaarden en instellingen werken, zo stellen de ontwikkelaars. "Het Teletekst-formaat is gestandaardiseerd, maar mediaboxen van verschillende aanbieders gaan weer net op een andere manier met het teletekstsignaal om. Sommige partijen hielden zich hierbij niet aan de afspraken; soms werken menuknoppen, kleuren en plaatsingen per mediabox weer net wat anders."

Nieuwsvoorziening in maximaal 24 bij 40 tekens

Teletekst heeft nu geen aparte redactie meer, zo legt het team uit. Een aantal sportredacteurs en de afdeling '24 uur', onder meer verantwoordelijk voor NOS.nl en het radionieuws, maken Teletekst-artikelen op basis van verhalen in het zogenoemde iNOS. Dit is een zelfontwikkeld webbased cms van de omroep. In een demonstratie krijgt Tweakers het iNOS-redactiesysteem en het bijbehorende cms te zien, dat wat weg heeft van Wordpress met zijn 'what you see is what you get'-ontwerp.

De ontwikkelaars lichten toe dat redacteurs allemaal via het iNOS-portaal nieuwsberichten en andere content invoeren, zodat medewerkers weten wat er gedaan wordt en er geen dubbel werk gedaan wordt. "Teletekstberichten hanteren natuurlijk een uniek format waarbij pagina's uit maximaal 24 regels van 40 tekens mogen bestaan. Reguliere berichten worden dus eventueel ingekort om binnen de parameters van Teletekst te passen."

Maar kleurcodes worden bijvoorbeeld ook meegerekend bij het aantal tekens. "Zie dit als een HTML-tag om een woord heen; dat kost kostbare ruimte. Voorheen moesten redacteurs in Cyclone daarom goed opletten dat ze niet per ongeluk de vaak onzichtbare kleurcode verwijderden." Volgens de ontwikkelaars is het nieuwe systeem veel beter bestand tegen deze makkelijk te maken fouten en hoeven redacteurs alleen te zorgen dat de tekst in het kader past; het systeem regelt de opmaak.

Nostalgie in het ontwerp

Uit alle voorbeelden blijkt dat het nieuwe systeem vooral een moderne replica van het oude Cyclone is. Visuele elementen moeten exact overeenkomen met hoe dat vroeger was, hoewel deze visuele elementen voorheen waren zoals ze waren vanwege technologische beperkingen. Die beperkingen zijn nu niet meer van toepassing, maar toch wilde de omroep dit format behouden.

Het team licht toe: "Mensen hebben fundamenteel behoefte aan beknopte informatie, daar leent Teletekst zich uitzonderlijk goed voor. Daarbij is het medium vertrouwd, voor veel mensen is het een gewoonte geworden. Je hebt geen eindeloze scrollmuur, geen advertenties of poespas; berichten zijn beknopt, overzichtelijk en het doet het altijd. Dat was de kracht van het oude systeem en dat wilden we voortzetten."

Die filosofie was dan ook leidend voor het vernieuwde systeem want, zo leggen de heren uit, doordat de onderliggende technologie weer helemaal up-to-date is, zouden er bijvoorbeeld gemakkelijk foto's meegestuurd kunnen worden met het Teletekst-signaal. Kesselaar zegt daar lachend over: "Maar door die veranderingen zouden de gebruikers hartstikke boos worden, dus dat zouden we nooit doen." Het kwam bij de overgang naar het nieuwe systeem volgens hem al wel eens voor dat de PTI&I-afdeling veel reacties kreeg als een knopje bijvoorbeeld net wat verplaatst was. Ironisch genoeg moest ook het Teletekst-cms volgens collega's zoveel mogelijk hetzelfde blijven.

"Het nieuwe teletekstsysteem heeft een levensduur van ten minste tien à twintig jaar, maar dat doet er niet zozeer toe. Uiteindelijk bepaalt de interesse in Teletekst hoelang de dienst nog mee zal moeten gaan", zo stelt het team. Hoewel Kesselaar niet wil delen hoeveel het upgraden en ondersteunen van het nieuwe systeem kost, benadrukt hij dat het om een fractie gaat van wat een gemiddelde tv-productie kost.

Zowel bij de gebruiker als onder de redactie heerst er dus duidelijk een zekere nostalgie rondom de dienst, die na ruim veertig jaar ogenschijnlijk onveranderd is gebleven, maar achter de schermen zo goed als nieuw is gemaakt. En zolang er interesse blijft onder gebruikers, belooft de omroep het project voort te zetten zoals het dat al ruim veertig jaar deed.